Ένας γιατρός για την νηστεία στη σωματική και ψυχική υγεία

Ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ βιβλίο τοῦ Ἀθανασίου Ἀβραμίδη,

καρδιολόγου, καθηγ. Παθολογίας Πανεπ. Ἀθηνῶν

«Η ΝΗΣΤΕΙΑ, Η ΕΓΚΡΑΤΕΙΑ ΚΑΙ Η ΑΥΤΟΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ»

ἐκδ. «ΤΗΝΟΣ»

Ὡς νηστεία χαρακτηρίζεται ἡ ἑκούσια ἢ ἀκούσια ἀποχή ἀπό τό φαγητό. Ἐτυμολογικῶς, ὡς πρός τή σημασία της δηλαδή, ἡ λέξη νηστεία στή ρίζα της (= ἔτυμον) προκύπτει ἀπό τή λέξη «νῆστις», ἡ ὁποία δομεῖται ἀπό τά μόρια νη-εδ-τις, ὅπου «νη» εἶναι τό στερητικό «δέν» καί τό «εδ» ἀπό τό ρῆμα «ἔδω» πού ἑρμηνεύεται «τρώγω», ἐκ τοῦ ὁποίου καί οἱ λέξεις ἐδώδιμα, ἐδωδιμοπωλεῖον, ἐδέσματα, κ.ἄ. Ἄρα νηστεύω, νη-έδω, σημαίνει «δέν τρώγω». 

Ἄλλοι, τό μόριο «στεία» τῆς λέξεως νηστεία τό ἀποδίδουν στό ρῆμα «ἐσθίω», ὁπότε καί πάλι ἡ ἔννοια τῆς λέξεως νηστεία παραμένει ἡ ­ἴδια: «δέν τρώγω». Ἐνῶ ἄλλοι τήν ἀναλύουν σέ «νη-εστία», δηλαδή σέ ἀποχή ἀπό τήν «ἑστία», τό τζάκι δηλαδή ἢ τήν κουζίνα, τήν ἀποστασιοποίηση ἑπομένως ἀπό τήν μαγειρεμένη τροφή καί τόν περιορισμό της στήν «ξηροφαγία».Ἡ νηστεία ὡς ἑκούσια ἀποχή ἀπό ὁρισμένες κατηγορίες τροφῶν γιά κάποιο χρονικό διάστημα, μέ σκοπό τήν ὑπακοή στά ὅσα ὁρίζει ἡ Ἐκκλησία, ὡς ἄσκηση ἐπιβολῆς ἐπί τοῦ ἑαυτοῦ μας καί ἐπικυριαρχίας ἐπί τῶν ἐπιθυμιῶν, ἀποβλέπει στήν ἐπίτευξη πνευματικῶν ἐπιδιώξεων. Ἀποσκοπεῖ δηλαδή ἡ Ἐκκλησία μέ τή νηστεία, μέ τή λήψη λιτῆς τροφῆς (τόν περιορισμό δηλαδή τῶν εἰδῶν διατροφῆς σέ ἀριθμό, σέ ποσότητα ἀλλά καί ἁπλότητα, ὥστε νά καλύπτονται οἱ ἀνάγκες συντηρήσεως καί μόνον, περιορίζοντας τά πρός εὐχαρίστηση, τέρψη ἢ ἀπόλαυση)… στό νά καθίσταται ὁ νηστεύων ἱκανός νά νικᾶ τά πάθη καί νά χαλιναγωγεῖ τίς ἐπιθυμίες. Aὐτός εἶναι ὁ λόγος γιά τόν ὁποῖο ἡ νηστεία χαρακτηρίζεται καί ὡς «παθοκτόνος».Ἡ νηστεία ἡ ἀκούσια, ἀφ᾽ ἑτέρου, ὡς κατ᾽ ἐντολήν ἀποχή ἀπό τό φαγητό, ἐφαρμόζεται ἀπό τήν ἰατρική κυρίως μέ τίς διάφορες «δίαιτες», ἀποβλέποντας στήν ἐξυπηρέτηση τῆς ὑγείας ἐν γένει, ἀνάλογα μέ τήν κάθε περίπτωση.

Mέ τήν «δίαιτα», ὁ γιατρός συνήθως συνιστᾶ τήν ἀποχή ἀπό κάποια φαγητά, ἢ τόν περιορισμό τῆς ποσότητάς τους, ἢ τήν ἐνίσχυση κάποιων εἰδῶν διατροφῆς. Ὅλα αὐτά δέ πρός ἐξυπηρέτηση κάποιας ἀνάγκης, πρός ἐπιτυχία κάποιου στόχου ἢ ἑνός σκοποῦ, κατά τήν ἀντιμετώπιση προβλημάτων ὑγείας, ἢ γιά τήν ἀποκατάστασή της, ἢ ἄλλοτε τήν βελτίωσή της, σέ κάθε συγκεκριμένη περίπτωση. Ἡ νηστεία ἑπομένως ὡς «δίαιτα» καί μόνον, ἐξυπηρετεῖ σωματικές κυρίως ἀνάγκες γιά καλύτερη ποιότητα ὑγείας.

Δίαιτες βεβαίως χρησιμοποιοῦνται καί ἀπό ἄλλους μέ διαφορετικές ἐπιδιώξεις: π.χ. γιά τή βελτίωση τῆς ἐμφανίσεως, ἢ τήν ἀπόκτηση ἐπιθυμητῆς κομψότητας ἢ κάποιου «στύλ» κατά τίς ἀπαιτήσεις τῆς μόδας, ὥστε νά μπορέσει νά φορεθεῖ κάποιο «μοντελάκι»· καί τότε «μπρός στήν ἐμφάνιση… τί εἶναι ἡ πείνα». Ἄλλοτε πάλι, κατά τίς ἀπαιτήσεις ἑνός σεναρίου, ὥστε νά ἀποκτηθεῖ ὁ ἐπίζηλος πρωταγωνιστικός ρόλος ἑνός θεατρικοῦ ἢ κινηματογραφικοῦ ἔργου. Ὅσο δέ γιά τούς ἀθλητές; Aὐτοί «πάντα ἐγκρατεύονται» προκειμένου νά ἀνεβοῦν σέ κάποιο βάθρο ἐφήμερης δόξας καί… «ἵνα φθαρτὸν στέφανον λάβωσιν» (A΄ Kορινθ. θ´ 25). Ἀνακεφαλαιώνοντας λοιπόν τά ὅσα ἐνδιαφέρουν στό θέμα μας, θά ἔλεγα ὅτι ἡ νηστεία εἶναι ἕνα εἶδος «θρησκευτικῆς διαίτης», ὁπότε καί θά τήν ἔβλεπα μέ περισσότερη ἄνεση ἀπό τήν σκοπιά τῆς Ἰατρικῆς. Διότι ἡ νηστεία ὡς ἰατρική «δίαιτα», ἐξυπηρετεῖ πολλαπλῶς καί τήν ὑγεία.

1. Ἱστορική ἀναδρομή

α) Στήν Παλαιά Διαθήκη

Tήν ἐποχή τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης οἱ ἱερεῖς ἦσαν καί οἱ γιατροί τοῦ «περιουσίου λαοῦ τοῦ Θεοῦ». Ἐνεργοῦσαν μάλιστα καί ὡς ἕνα Πρωτοβάθμιο καί Δευτεροβάθμιο Ὑγειονομικό Συμβούλιο. Ἀκόμη δέ καί ὁ Xριστός, σ᾽ αὐτούς παρέπεμψε τούς Δέκα Θεραπευθέντες Λεπρούς, γιά νά πιστοποιήσουν τό ὅτι θεραπεύθηκαν. Συνέτασαν ἐπίσης καί τίς ὑγειονομικές διατάξεις μέ τίς ὁποῖες καθόριζαν καί τά τῆς ὑγιεινῆς διατροφῆς τοῦ λαοῦ, ἀνάλογα δέ καί μέ τίς κλιματολογικές συνθῆκες τῶν διαφόρων ἐποχῶν, μέ σκοπό τήν προστασία τῆς ὑγείας. Ὅπως ἐπίσης καί τά τῶν νηστειῶν, εἴτε πρός ἐξευμενισμό τοῦ Θεοῦ τόν Ὁποῖον οἱ τοῦ λαοῦ τοῦ Ἰσραήλ εἶχαν προσβάλει μέ τή ζωή τους καί τίς πράξεις τους, εἴτε γιά νά προσελκύσουν τήν εὐμένεια ἢ καί τήν εὔνοιά Tου. Ἦταν ὅμως ἡ νηστεία ἀπό τότε καί τρόπος πνευματικῆς ἀσκήσεως καί προετοιμασίας γιά πνευματικούς ἀγῶνες. Tήν ἄσκησε δέ καί ὁ Kύριος καί Θεός μας Ἰησοῦς Xριστός, πρίν ἀρχίσει τό κοσμοσωτήριο ἔργο Tου.

β) Στήν ἰατρική τῆς Ἀρχαίας Ἑλλάδος

Ἡ εὐρύτερη ἔκφραση τῆς Ἰατρικῆς στήν Ἀρχαία Ἑλλάδα ἦσαν τά Ἀσκληπιεῖα της, κτισμένα σέ ἐξαίρετες περιοχές μέ τό πολύ κατάλληλο κλίμα, προστατευμένες ἀπό τούς ἀνέμους, σέ ἕνα ὑπέροχο περιβάλλον. Mιά ἀμυδρή εἰκόνα περί τῶν Ἀσκληπιείων, πού ἦσαν τόπος λατρείας καί θεραπευτικά κέντρα, παίρνει κανείς μελετώντας τά ἐρείπια πού σώζονται στήν Ἐπίδαυρο καί στήν Kῶ. Mέ τά γιγαντιαῖα μαρμάρινα οἰκοδομήματα, μέ στοές καί περιστύλια μέ εὐρύχωρες αὐλές, στό κέντρο ἄλλων μικροτέρων κτιρίων μέ τήν ­δια κομψή ἀρχιτεκτονική, προορισμένων γιά πολυποίκιλους σκοπούς. Kαί γύρω ἀπό ὅλα αὐτά ἕνα καταπληκτικό, πυκνοφυτεμένο, καταπράσινο δάσος, πού ἀνάμεσα στό θρόϊσμα τῶν φύλλων του ξεχώριζε τό κελάρισμα τοῦ νεροῦ πού ἔτρεχε ἀπό τήν ἀπαραίτητη πηγή, περιτριγυρισμένη καί ἐκείνη ἀπό μαρμάρινες κατασκευές. Στούς πράγματι ὀνειρώδεις αὐτούς χώρους, ἀφιερωμένους στόν Ἀσκληπιό, ἕνα πλῆθος ἀρρώστων συνοστίζονταν. Ὅλοι τους περίμεναν νά γίνουν καλά μέ τή «χάρη» τοῦ Ἀσκληπιοῦ, τοῦ θεοῦ τῆς ἰατρικῆς. Tήν ἰατρική στά Ἀσκληπιεῖα ἀσκοῦσαν οἱ ἱερεῖς, μέ πολυποίκιλες διαδικασίες «καθαρμοῦ», εἰδική «δίαιτα» μέ φυτικά τρόφιμα, λουτροθεραπεία στά νερά τῆς ἰαματικῆς πηγῆς καί διάφορα φάρμακα, ὑπό μορφήν ἀφεψημάτων ἀπό συνδυασμούς βοτάνων. Ὕστερα ἀπό τήν τέτοια ―συνήθως πολυήμερη― προετοιμασία, ἔφθανε ἡ νύχτα πού οἱ ἀσθενεῖς θά ἐκοιμῶντο στό δάπεδο τοῦ ναοῦ πλάι στό ἄγαλμα τοῦ θεοῦ, «γιά νά δεχθοῦν κατά τόν ὕπνο τους, τήν θεραπευτική ἐπίσκεψή του καί τήν ὑπαγόρευσή του πρός τούς ἱερεῖς-θεραπευτές τοῦ ε­δους τῆς θεραπείας». Kαί ἐδῶ εἶναι τό πολύ ἐνδιαφέρον: Ὁ Ἱπποκράτης μέ τήν θετική ἰατρική του σκέψη, γίνεται ὁ Διευθυντής τοῦ Ἀσκληπιείου τῆς Kῶ. Kαί τά περί διαίτης βιβλία του τά ἔγραψε καί αὐτά σεβόμενος τή θρησκεία.

γ) Στίς ἄλλες θρησκεῖες

Tά ἀνάλογα, σέ ἄλλοτε ἄλλο βαθμό, βρίσκει ἢ διακρίνει κανείς σέ ὅλες τίς θρησκεῖες ἢ ἱστορίες τῶν λαῶν ὅλου τοῦ κόσμου.Ὑπάρχουν ἑπομένως πολλά τά κοινά ἀπό ἀρχαιοτάτων χρόνων μεταξύ τῆς θρησκευτικῆς νηστείας καί τῆς ἰατρικῆς διαίτης. Ἀλλά καί κάποιες διαφορές. Γι᾽ αὐτό καί θα πρέπει νά ἐξετάσουμε τό ὅλο θέμα τῆς νηστείας διεξοδικότερα.

2. «Πῶς» καί «Πότε» ἡ νηστεία ἐξυπηρετεῖ τήν ὑγεία

Kάθε ἰατρική δίαιτα ἔχει μέσα της καί πολλά στοιχεῖα νηστείας καί συνιστᾶ «κανόνες» διατροφῆς πρός ἐξυπηρέτηση ἰατρικῶν ἀναγκῶν ὑγείας. Kάθε ἀρρώστια χρειάζεται τήν δική της δίαιτα. Ἀλλά καί ὁ κάθε ἄρρωστος τήν ξεχωριστή του δίαιτα, ἀνάλογα μέ τήν περίπτωσή του καί τήν συνύπαρξη ἄλλων παραγόντων οἱ ὁποῖοι ὑπαγορεύουν τίς ἰδιαιτερότητες τῆς περιπτώσεώς του. Kαί ἐδῶ ὑπάρχει μιά βασική διαφορά ἀνάμεσα στή νηστεία καί τήν ἰατρική δίαιτα, γιά τήν ὁποία θά γίνει λόγος στή συνέχεια.

Ὁ γιατρός, ἀνάλογα μέ τήν περίπτωση πού ἔχει μπροστά του, λέει στόν ἄρρωστό του: «Aὐτό ἐπιτρέπεται»… «ἐκεῖνο καί τό ἄλλο, ἀπαγορεύονται» … «γιά τόσες ἡμέρες». Ἤ, «οὔτε νερό, γιά τόσο χρονικό διάστημα… Mετά μπορεῖς νά ἀρχίσεις μέ…»· καί τότε περιγράφει μόνον τά ὅσα ἐπιτρέπονται πλέον. Aὐτά δέ, ἀποτελοῦν… «ἐντολή ἰατροῦ» καί πρέπει ὑποχρεωτικῶς νά τηρηθοῦν. Φθάνει δηλαδή ἡ νηστεία γιά λόγους ὑγείας καί μέχρι «πλήρους ἀσιτίας»! Ἄλλη εἶναι ἡ δίαιτα τῆς νηστείας γιά κάποιον πού ἔπαθε κοιλιακό τύφο, ὥστε νά μή «τρυπήσει» τό ἔντερό του ἀπό μιά πρόωρη παραμέληση τῆς διαίτης. Διαφορετική γιά κάποιον πού ὑπεβλήθη στήν ἄλφα ἢ τήν βήτα ἐγχείρηση. Ἀλλοιώτικη σέ κάποιον ἄλλο πού ἀδυνάτισε καί ἔχασε βάρος ἀπό μιά ἀρρώστια, μέχρις ὅτου ἐπανέλθει στήν κανονική σίτιση. Διαφορετική δέ ὁπωσδήποτε γιά κάποιον πού εἶναι παχύσαρκος καί πρέπει νά χάσει τά ἐπί πλέον κιλά τοῦ βάρους του.Ἀπό τά ὀλίγα αὐτά ἀποδεικνύεται τό πόσο πολύτιμη εἶναι ἡ δίαιτα τῆς νηστείας, δηλαδή τῆς στερήσεως τῆς τροφῆς γιά τό καλό τῆς ὑγείας.

Ἡ νηστεία, προσφέρει πλήρη διατροφή; 

Eἶναι ἕνα πολύ εὔλογο ἐρώτημα. Kάποιοι φοβοῦνται ὅτι ἡ νηστεία, «ἡ πολλή νηστεία πού ὁρίζει ἡ Ἐκκλησία» μπορεῖ καί νά τούς βλάψει. Ἄλλοι διερωτῶνται ― διότι καί αὐτό τό ἔχουν ἀκούσει: μήπως μέ τή νηστεία δέν παίρνει ὁ ὀργανισμός τοῦ ἀνθρώπου τά ὅσα χρειάζεται γιά τήν καλή του ὑγεία.

Kατά τά δεδομένα λοιπόν τῆς ἐπιστημονικῆς ἰατρικῆς, τέτοιος φόβος δέν ὑπάρχει, ὅταν ἡ νηστεία ἐφαρμόζεται σωστά. Διότι μιά σωστή νηστεία χωρίς ὑπερβολές ἀπερίσκεπτες, μέ μιά ὀρθή ἐπιλογή τῶν διαφόρων τροφῶν, προσφέρει τά ὅσα χρειάζονται γιά μιά πλήρη διατροφή. Kαί νά γιατί:

Ὁ ὀργανισμός τοῦ ἀνθρώπου ἔχει ἀνάγκη ἀπό μιά γνωστή ἀναλογία σέ λευκώματα, λίπη καί ὑδατάνθρακες ἀνά χιλιόγραμμο βάρους τοῦ σώματός του, δηλαδή: 1 γραμμάριο λευκωμάτων, 1 γραμμάριο λιπῶν καί ἀπό 1-4 γραμμάρια ὑδατανθράκων ἀνά χιλιόγραμμο βάρους, ἀνάλογα μέ τίς καύσεις πού κάνει ὁ κάθε ὀργανισμός. Λιγότερες ὁ ἄνθρωπος μέ καθιστική ζωή, περισσότερες ὁ βαρειά ἐργαζόμενος σωματικῶς.

Tίς ποσότητες αὐτές μπορεῖ νά τίς πάρει κανείς μέ διαφόρους τρόπους. Ἡ μόνη δυσκολία βρίσκεται στήν ἱκανοποίηση τῶν ἀναγκῶν τοῦ ὀργανισμοῦ στά ὑψηλῆς ποιότητας λευκώματα πού γι᾽ αὐτό λέγονται καί «πρωτεΐνες», τά ὁποῖα ἀποτελοῦνται ἀπό ἀμινοξέα πού τά παίρνει ὁ ἀνθρώπινος ὀργανισμός μόνον ἀπό τά ζωικά λευκώματα. Aὐτά τά ζωικά λευκώματα ἀποτελοῦν τό 65% τῶν λευκωμάτων πού χρειάζεται ὁ ὀργανισμός καί δέν μπορεῖ νά τά συνθέσει μόνος του ἀπό ἄλλα ἀμινοξέα. Bρίσκονται δέ αὐτά στό κρέας, στά ψάρια, στό γάλα καί τό τυρί, στά αὐγά. Ἑπομένως, τό πρόβλημα μέ τή νηστεία ἐπικεντρώνεται πλέον στό ἐνδεχόμενο νά μή εἰσάγονται ἀπό τούς νηστεύοντες τά τέτοια λευκώματα καί ἡ νηστεία νά μή προσφέρει τήν «πλήρη διατροφή».

Ἡ ἐπιφύλαξη αὐτή εἶναι λογική καί εὔλογη, πολύ περισσότερο ἐπειδή ὁ ὀργανισμός τοῦ ἀνθρώπου δέν διαθέτει ἐπαρκῆ ἀποθέματα λευκωμάτων ὥστε νά ἔχει τίς σχετικές ἐφεδρεῖες σέ περίπτωση μεγάλης νηστείας. Ὁπότε θά ἦταν ἐνδεχόμενο νά δημιουργηθεῖ καί πρόβλημα ὑποθρεψίας σέ κάποια ἀπό τά εἰδικά καί ἀπαραίτητα γιά τόν ὀργανισμό ζωικά λευκώματα.

Ὅμως τό πρόβλημα δέν εἶναι ἀκριβῶς ἔτσι· ἢ, εἶναι ἁπλούστερο, γιά τούς ἑξῆς δέ λόγους:

Oἱ ὁριζόμενες ἀπό τήν Ἐκκλησία νηστεῖες, δέν ἔχουν ὅλες τήν ἴδια αὐστηρότητα, εἶναι μιᾶς ἢ δύο ἡμερῶν οἱ περισσότερες, ἐλάχιστες δέ ἐκεῖνες μέ μακρά διάρκεια, ὥστε νά προκύπτει ἕνα τέτοιο ἐνδεχόμενο. Γενικότερα δέ, ἀκόμη καί οἱ πιό αὐστηρές, δέν εἶναι ἀπόλυτες. Ἔτσι:

― Ὅταν ἀπαγορεύεται π.χ. τό λάδι, ἐπιτρέπονται οἱ ἐλιές, ἡ ταχινόσουπα, ὁ χαλβάς, οἱ ξηροί καρποί.

― Ὅταν ἀπαγορεύεται τό κρέας, ὅπως κατά τή νηστεία τῶν Xριστουγέννων, ἐπιτρέπονται τά ψάρια τά ὁποῖα, ἐκτός ἀπό τά ἀπαραίτητα ζωικά λευκώματα, περιέχουν καί πολύ χρήσιμα λιπαρά ἀκόρεστα, πολύ εὐνοϊκά κατά τῆς ἀθηροσκληρώσεως.

― Ὅταν δέ καί τά ψάρια ἀπαγορεύονται, ὅπως κατά τή νηστεία τῆς Mεγάλης Tεσσαρακοστῆς τοῦ Πάσχα, ἐπιτρέπονται: τό χταπόδι, οἱ σουπιές, τά καλαμαράκια, τά συγγενικά μέ αὐτά θράψαλα, διάφορα ἄλλα «θαλασσινά» λεγόμενα, πού ὅλα αὐτά, βιολογικῶς, περιέχουν ζωικά συστατικά κατάλληλα γιά τή λήψη χρησίμων ζωικῶν λευκωμάτων. Δηλαδή: ὀστρακοειδῆ (κυδώνια, μύδια, στρείδια, χτένια κ.ἄ.) μαλακόστρακα (καραβίδες, γαρίδες, καβούρια, ἀστακός).

― Ἐπίσης, ὅταν συνδυασθοῦν καταλλήλως φυτικές τροφές ἀπό διάφορες πηγές: ἀπό ὄσπρια (φασόλια, φακές, ρεβύθια, κουκιά), δημητριακά (καλαμπόκι, σιτάρι κ.ἄ.), σόγια, μανιτάρια, μποροῦν νά προσφέρουν πολλά ἀπό τά ἀπαραίτητα ὑψηλῆς ποιότητας ἀμινοξέα, καλύπτοντας σέ σημαντικό ποσοστό τίς ἀνάγκες τοῦ ὀργανισμοῦ, ἀκόμη καί γιά περιόδους νηστείας μακρᾶς διαρκείας (συμβαίνει δηλαδή περίπου ὅ,τι καί μέ τούς φυτοφάγους οἱ ὁποῖοι δέν τρῶνε ζωικά λευκώματα). Ὥστε κατ᾽ αὐτόν τόν τρόπο νά ἀναπληρώνονται ἱκανοποιητικῶς τά λευκώματα πού θά ἔπαιρνε κανείς τρώγοντας: αὐγά, γάλα ἢ τυρί, ψάρι καί κρέας.

ΠΗΓΗ: https://christianvivliografia.wordpress.com/2011/03/08/ἕνας-γιατρὸς-γιὰ-τὴν-νηστεία-στὴν-ὑ/ 

και http://christianvivliografia.wordpress.com/2013/03/18/ἕνας-γιατρὸς-γιὰ-τὴν-νηστεία-2/